艮:管住自己
艮:艮其背,不获其身,行其庭,不见其人,无咎。
初六:艮其趾,无咎,利永贞。
六二:艮其腓,不拯其随,其心不快。
九三:艮其限,列其夤,厉薰心。
六四:艮其身,无咎。
六五:艮其辅,言有序,悔亡。
上九:敦艮,吉。
象曰:兼山,艮;君子以思不出其位。
艮卦:停止在其背后,不能获得其全身,走进其庭院,不能见到其人,无咎害。
初六:止住其脚趾,无咎害,利于永久守正。
六二:止住其小腿易经兑艮卦,不抬起来随着动,其心中不痛快。
九三:止住其腰,以至脊肉撕裂,危险如烈火薰心。
六四:止住其身体,无咎害。
六五:止住其口辅,语言有条理,悔恨消亡。
上九:敦厚而止,吉祥。
大象:兼山,艮卦,君子所思不越出其所处之位。
这个卦象,上下都是艮,艮表示山。两个山摞在一起,那得多险峻啊,肯定没法翻越了。圣人由此想到的是边界,界限,这正是“艮”的原义。到了边界了,自然就得停下,要踩住刹车,要管住自己,要有自控力。
对此,圣人讲了几点:
一是管住手脚,不伸手,不插足。
二是管住腿,不盲从,不要跟着感觉走。
三是管住腰,站直喽、别趴下,也不要摇摆。
四是管住身体,不折腾。
五是管住嘴,不瞎说。
六是管住心。
其实还一个更重要的要管住的,圣人没好意思明言,我替他说吧:管住小鸡鸡或对应的器官。第二条里可能隐含此意,为啥呢?好人肯定理解不了的,哈。
最后,圣人强调,不要有越界的冲动,想都不要想,“思不出其位”,心思都要放在自己分内的事上,不能越界。这里有两个问题,值得我们思考:
一是,惯性问题。我们在刹车时,会感觉到车有很大的惯性。惯性不只是一个力学现象,人的心理、情绪、思维以及做事方式、人际关系等等各种事物都存在惯性,只不过,有时我们称其为习惯。当我们习惯了一种状态时,常常身不由己,想停也停不住,于是就出了问题。当然好习惯也会成就人,成全人,比如,惯性使我们的婚姻更稳定。惯性是把双刃剑。那么,怎么把握呢?其实很简单,就像开车,遵守交规,操作规范,心态平和,车速适当,车子一般都能刹得住的。根本则是,要把坏习惯变成好习惯。
二是,边界问题。凡事皆有边界。有的边界有形,红灯一亮,前面那条线就不能轧上,这个好弄。难弄的是那些无形的边界,有的以法律法规、规章制度、道德风俗的形式划出,有的则可能只是某种默契、某种心照不宣的约定,总之都是需要用心用理性来衡量的。把无形的边界清晰化,并恪守之,在儒家看来,是意义非凡的。一个社会中,或者一个组织中,人们都能专注于自己边界之内的事情,各安其位,各负其责,各精其道,各自努力,在整体上就会最为和谐、最有效率。中国古代管理思想中有一条重要的理论“上下不相侵”,也是讲这个道理,领导与下属之间有一个分工的边界,越过即为相侵。《资治通鉴》里就批评诸葛亮犯这个毛病,看上去是事必躬亲,其实是越俎代庖。
另外,边界问题可以引申为舍得问题。有些东西本来就该划在边界之外,必须放弃,不能贪求。或者易经兑艮卦,对于有些东西,比如有的情感,你主动在自己与它中间划上这道边界,小心地再后退一步,这是人生大智慧啊。